Uçakla yolculuk yaparken hepimizin aklına mutlaka geliyor “uçağın motoru bozulursa ne olur?” Hatta hava şartlarının kötü olduğu yolculuklarda bunu daha fazla düşünüyoruz. Ancak uçağın bir motoru bozulsa dahi sorundan haberimiz bile olmayabilir. Çünkü bir motorun durması uçuşu engelleyecek ya da bir kazaya neden olacak bir sorun değildir.
Uçağın bir motoru bozulduğunda ya da tamamen durduğunda olacaklardan bahsetmeden önce uçaklarının uçuşunun arkasındaki fiziği anlatmak gerekir. Hepimiz uçakları tek bir uçan birim olarak düşünürüz. Aslında durum bundan farklıdır. Uçaklarda iki temel bileşen uçmayı sağlar bunlar: Motorlar ve kanatlardır.
Uçakların motorlarının çalışması en basit şu şekilde açıklayabiliriz: Hava, uçak motorunun içine büyük bir güç ile çekilir ve burada yakıtla beraber kontrollü bir oranda yakılır. Bu hava/ısı karışımı genişler ve bir pistonu iter. Böylece bir krank mili ve pervane döner. Her silindirin içinde bulunan pistonlar, dört adımdan oluşan bir döngüyü devam ettirerek kuvvet oluştururlar. Bir uçağın motoru, bu şekilde çalışarak uçağı ileri itmek için tasarlanmıştır.
Motorların hızla ileri itmesinin yanı sıra uçak, havada kanatların üzerinde hareket etmektedir. Uçak kanatlarının kavisli olan tasarımı, uçağı gökyüzünde tutan kuvveti doğurur. Uçağın kanatları, uçuş sırasında havanın yukarı ve aşağı yönlendirilmesini sağlar. Böylece hava basıncını değiştirir. Kanadın kavisli üst kısmı hava basıncını düşürürken, kanadın düz alt kısmı hava basıncının yükselmesine neden olur. Kanadın bu şekilde kontrollü bir hava akımı oluşturması, uçağın gökyüzünde yukarı doğru hareket etmesini sağlarken, motorlar da ileri doğru hareketi gerçekleştirir.
Uçağın Havada Bir Motoru Durursa Ne Olur?
Uçak 35.000 feette yoluna devam ederken bir motorunun bozulması herkesin kulağına bir felaket haberi gibi gelebilmektedir. Fakat bu durum mutlak bir kaza demek asla değildir. Aslında motor arızası nedeniyle gerçekleşen uçak kazalarının oranı sadece 50 milyonda 200’dür. Bu fazlasıyla güvenli bir orandır.
Uçak motorları, motor içindeki mekanik problemler, türbin veya panellerdeki hasar, yağ sızıntısı, yakıt kirlenmesi veya motora kuş girmesi gibi nedenlerle durabilir. Bu tür arızalar nadir olmakla beraber başta pilotlar olmak üzere tüm uçuş ekibi bu gibi durumlar için yeterli seviye de eğitimlidir.
Uçaklarda tek bir motorun arıza yapması ciddi bir sorun olarak kabul edilmiyor. Çünkü bu yönetilebilir bir problemdir. 4 motoru bulunan Boeing 747 veya Airbus 340 gibi uçaklar bir motorun arızasından ortaya çıkacak boşluğu doldurabilecek mekanik donanıma sahiplerdir. İki veya üç motoru olan Boeing 737 veya Boeing 727 gibi uçaklar için bile bir motorun çalışmaması büyük bir sorun teşkil etmez. Çünkü bu uçaklar da tek bir motorla en az 4-5 saat uçabilecek teknolojiye sahipler.
Bir motorun arıza yapması genellikle bir kazaya neden olmamakla beraber pilotların bazı ayarlamaları yapmaları gereken acil bir durum olarak kabul edilebilir. Bir motorun kaybedilmesi, uçağın maksimum gücünün azalacağı anlamına gelir. Bu nedenle kalan motorlarla farkın telafi edilmesi gerekir. Ayrıca bu durum, uçuş sırasında asimetrik bir kuvvet yaratacaktır. Dümen pedalları kullanılarak bu asimetri pilotlar tarafından telafi edilmelidir.
Ayrıca bir motorun arızalanması güç ve hızda azalmaya neden olacağı için 35.000 feette yolculuk edilemez. Bunun yerine pilot daha düşük bir irtifaya düşmelidir. Bu noktada 15.000-20.000 feette seyir devam ettirilmelidir.
Motor arızası nedeniyle, pilot inişi normalden biraz daha zor yapabilir. Bu nedenle pilotlar, uçağın iniş hedefini değiştirebilirler. Pilotlar, uçağın hedeflenen piste inemeyeceğini düşünüyorsa hedefi değiştirme yetkisi bulunmakta.
Uçaktaki sistemlerin de bir kısmı motorlara bağlı olarak aktif olur ve çalışır. Bu nedenle motor arızası bazı hidrolik ve elektrik sistemlerini etkileyebilir. Ancak uçaklarda bu sistemler, başka motorlarla desteklenecek şekilde tasarlanmıştır. Yani bir motor bozulduğunda, onun görevini bir başka motor alabilir.
Bir yolcu olarak hala bir motorun durmasını korkunç bir olay olarak düşünebiliyor olabilirsiniz. Ancak bazı durumlarda pilotların uçuş sırasında motor sistemlerini sıfırlayıp baştan başlatabiliyorlar. Yani bütün motorların durduğu anlarda dahi yolculuk yapmaya devam etmiş olabilirsiniz.
Tüm Motorlar Uçuş Esnasın da Durursa Ne Olur?
Öncelikle bir uçakta aynı anda bütün motorların durması fazlasıyla ufak bir ihtimaldir. Çoğu motor arızası tek bir motorda görülür. Yine de bütün motorlar durursa bu acil bir durumdur. Ama üstesinden gelinebilmektedir.
Bir uçağın uçmasına izin veren kuvvetler, uçağın motorları olmadan havada süzülmesine de izin verirler. Motorların çalışmaması ileri itme kuvvetinde eksiklik yaratacağı için irtifa kaybetmek gerekecektir. Ama bu gökten bir taş gibi düşüleceği anlamına gelmiyor. Kanatlar ve dümen ayarlanarak 10 mil ileri gidişte 1 mil irtifa kaybedilir. Yani 30.000 feette bütün motorlar durduğunda 50 mil ( hava şartlarına bağlı olarak yaklaşık 80 km ) süzülmesi mümkündür.
Meydana gelmesi bu kadar düşük bir ihtimal gerçekleşir ve uçuş sırasında bütün motorlar durursa pilot bu süzülme mesafesini kullanarak uygun bir iniş alanı aramaya konulur. 2009 yılında her iki motoru karşılaştığı bir kaz sürüsü nedeniyle bozulan US Airways Flight 1549’un pilotu böyle bir inişi başarılı bir şekilde gerçekleştirmişti.
Uçmak birçok insan için son derece stresli bir deneyimdir. Ancak bahsettiğimiz gibi bütün motorların duracağı bir arıza gerçekleştiğinde dahi iyi eğitimli pilotlar ve profesyonel uçuş ekipleri krizi idare edebilecek güce sahiptirler. Güvenlik protokolleri uygulandığında, irtifa ve navigasyon ayarları ivedi bir şekilde yapılabilir. Bu şekilde yolcular ulaşmak için yola çıktıkları havalimanı olmasa bile uygun bir havalimanına sağlıklı bir şekilde iniş sağlanabilir.
